«Η μεθοδική κριτική στην κοινωνία της κατανάλωσης»

          συνέντευξη στον Νίκο Κουρμουλή  *        

Η έλευση της Αλίς Μπεκέρ-Χο στην Ελλάδα, της τελευταίας συντρόφου του ριζοσπάστη διανοητή Γκι Ντεμπόρ, είναι κορυφαίας σημασίας.
Μια εξέχουσα φωνή της Καταστασιακής Διεθνούς, που άφησε το ισχυρό χνάρι της στην παγκόσμια γεωγραφία των ανατρεπτικών κινημάτων, στο κοσμοείδωλο της τέχνης.

Ο Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης συγγρα-φέας, μεταφραστής, μελετητής και συλλέκτης αναρίθμητων εννοιολογικών και βιογραφικών αρχείων, κομιστής κειμενικών αξιών της πρωτοπορίας, στο πρόσφατο βιβλίο του με τίτλο το «Βορειοδυτικό πέρασμα» (εκδ Κριτική), που αποτελεί μια εμπλουτισμένη ανατύπωση της παλιότερης έκδοσης, ανατέμνει τις μέρες και τις ιδέες που γέννησαν και ανάθρεψαν την Καταστασιακή Διεθνή.

«Οι τέχνες του μέλλοντος θα είναι αναστατώσεις καταστάσεων ή τίποτα». Ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης μας μιλά συνοπτικά για όλα τα παραπάνω, την σημασία της επίσκεψης της Αλίς Μπεκέρ-Χο-Ντεμπόρ (24-25/4, στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Γαβριηλίδης «Poems & Crimes»), αλλά και για το μικρό χρονικό μιας αγάπης που κάνει την καθημερινότητα τέχνη («Αγάπη/Love» εκδ Εστία)

1. Στις αρχές του 21ου αιώνα, παρατηρείται το εξής φαινόμενο: Από την μια μεριά υπάρχει μια καταναγκαστική σχεδόν επιστροφή στις παραστατικές τέχνες (στον ρεαλισμό) για να ξαναβρούμε υποτίθεται το χαμένο νόημα ελέω κρίσης και από τηνάλλη, ιδιαίτερα όλο και περισσότεροι νέοι ασπάζονται αναφανδόν τις αρχές της Καταστασιακής Διεθνούς. Πως το εξηγείς αυτό;

Η επιστροφή δεν είναι καταναγκαστική. Και δεν παρατηρείται μόνο στην Ελλάδα. Δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ η αναζήτηση του νοήματος. Παίρνει διαφορετικές μορφές ανάλογα με την περίοδο και τις ανάγκες της περιόδου. Πρόκειται, τον τελευταίο καιρό, για μια προσήλωση στον άνθρωπο και το πρόσωπο. Για μια εκ νέου ανακάλυψη του βλέμματος. Για μια εκ νέου εστίαση στα δάχτυλα, στα χείλη, στα μάτια. Για μια εκ νέου εξερεύνηση αυτού του σύμπαντος που λέγεται ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Θυμίζω πόσο και πώς έχει εξερευνήσει το αυτό το σύμπαν ο Μπέλα Ταρ. Ή ο Λάσλο Κρασναχορκάι.

Οι καταστασιακοί θέλησαν, και τα κατάφεραν, να ασκήσουν μεθοδική κριτική στη λεγόμενη κοινωνία της κατανάλωσης. Και, παράλληλα, να επινοήσουν νέου τύπου συμπεριφορές. Μια νέου τύπου ηθική. Η κριτική που άσκησαν στην έκπτωση των αξιών μέσα στην καθημερινότητα, στην παρακμή της περιπέτειας και του ποιητικού τρόπου ζωής, στην επέλαση του ψεύτικου και του φαινομενικού, γίνεται και πάλι επίκαιρη και αγκαλιάζεται από πολλούς ανήσυχους νέους.

2. Τι σηματοδοτεί η έλευση της Aλίς Μπεκέρ-Χο, της τελευταίας συντρόφου του ΓκιΝτεμπόρ στην Ελλάδα; 

Η Αλίς Μπεκέρ-Χο γνώρισε τον Γκι Ντεμπόρ το 1963 και έμεινε μαζί του, συμμετέχοντας σε όλα τα εγχειρήματά του, τριάντα χρόνια, έως τον θάνατο του Ντεμπόρ, το 1994. Στην Ελλάδα οι ιδέες του Ντεμπόρ ενέπνευσαν πολύ κόσμο, ήδη από την αυγή της Μεταπολίτευσης. Ο Ευγένιος Αρανίτσης έστησε έναν εκδοτικό οίκο, τον Άκμωνα, με καταστασιακό προσανατολισμό. Ο αείμνηστος Χρήστος Κωνσταντινίδης εξέδωσε στη Διεθνή Βιβλιοθήκη σημαντικά καταστασιακά έργα. Ο Γιάννης Δ. Ιωαννίδης εκπόνησε πολύτιμες μεταφράσεις καταστασιακών κειμένων, και του οφείλουμε διαρκή συγχαρητήρια για τον τόμο Το Ξεπέρασμα της Τέχνης(εκδόσεις ύψιλον/ βιβλία). Ο Γιώργος Γαρμπής, στις εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος, εστίασε επίσης στον καταστασιακό χώρο.

Ήταν φυσικό κάποια στιγμή να έρθει η Αλίς στην Ελλάδα. Έριξα την ιδέα, και την καλέσαμε. Δέχτηκε με χαρά. Οι εκδόσεις Γαβριηλίδης εκδίδουν την ποιητική της συλλογή Βαθυγάλαζο με τρίγωνο κενό, μεταφρασμένη από την εκλεκτή Βανέσσα Θεοδωροπούλου. Η Βανέσσα είναι φίλη της Αλίς και μάλιστα έχει εκπονήσει διδακτορική διατριβή στο Παρίσι με θέμα τους καταστασιακούς. Συζητάμε ήδη για την συστηματική και οργανωμένη έκδοση των Απάντων του Γκι Ντεμπόρ.

3. Η Aλίς συνυπέγραψε παρέα με τον Ντεμπόρ το "Παιχνίδι του Πολέμου". Πες μας για την έμπνευση και την αρχιτεκτονική των κινήσεων του “παιχνιδιού”.

Το Παιχνίδι του Πολέμου είναι έργο του Ντεμπόρ, και πρόκειται για ένα επιτραπέζιο παιχνίδι που βασίζεται στις θεωρίες του Καρλ φον Κλαούζεβιτς για τη διεξαγωγή εχθροπραξιών. Ο Ντεμπόρ συνέλαβε την ιδέα του παιχνιδιού αυτού στα μέσα της δεκαετίας του 1950. Συνδυάζει το σκάκι με το πόκερ, και εξοικειώνει το παίκτη με την τακτική και τη στρατηγική. Το βιβλίο με τίτλο Παιχνίδι του Πολέμου αποτελείται από την αναλυτική και σχολιασμένη καταγραφή των κινήσεων μιας παρτίδας του παιχνιδιού, και από τους κανόνες του, συν πολλά, απαραίτητα και διαφωτιστικά, σχεδιαγράμματα.

4. Πως βιώνει η ίδια η Aλίς (μέσα από τα κείμενα της πάντα) την κορύφωση και τονσταδιακό υποφωτισμό της πρωτοπορίας, μέχρι την αυτοκτονία του Ντεμπόρ.

Δεν υπάρχει κανένας υποφωτισμός του καταστασιακού κινήματος. Απεναντίας. Το κίνημα έκλεισε τον ιστορικό του κύκλο με τον Μάη του 1968. Ο Ντεμπόρ άνοιξε έναν άλλο, από το 1968 έως την αυτοκτονία του, που ας θυμίσω ότι δεν είχε να κάνει με απογοήτευση, απελπισία, ή απόγνωση, αλλά με την εξαίσια επιμονή του να παραμείνει πιστός στις προτιμήσεις του. Ο Ντεμπόρ στο διάστημα αυτό κατόρθωσε, παρέα με την Αλίς και στενούς φίλους και συνεργάτες, να κάνει κτήμα κοινόν τις ιδέες του και την προϊστορία τους. Σε αυτό συμβάλλουν και τα προσωπικά έργα της Αλίς, οι μελέτες της σχετικά με την ζαργκόν, τη γλώσσα των λεγόμενων επικίνδυνων τάξεων, που αποτέλεσαν πηγή εμπνεύσεως για τον Ντεμπόρ και τους καταστασιακούς. 

5. Τα τελευταία χρόνια βρίσκεσαι σε εκδοτική ευεξία. Που οφείλεται αυτή σου η όρεξη;

Συστηματοποιώ πληροφορίες και υλικό που συλλέγω εδώ και κάμποσο καιρό. Συνομιλώ με πολύ ενδιαφέροντες ανθρώπους, συνομήλικούς μου αλλά και πολύ νεότερους. Διαπιστώνω ότι είναι ευπρόσδεκτη η υπενθύμιση των όσων έκαναν και είπαν οι μπητνίκοι και οι καταστασιακοί που με απασχολούν από την εφηβεία μου. Θεωρώ πολύ ενδιαφέρον το να ρίξω στο τραπέζι μερικές κρίσιμες ιδέες για το τι σημαίνει να ζεις ποιητικά. Αυτά, συν η αντίστοιχη όρεξη, τριών λαμπρών εκδοτών —της Εύας Καραϊτίδη από την Εστία, του Σάμη Γαβριηλίδη που μαζί με τον Φοίβο Βλάχο και την Βάσω Κυριαζάκου στηρίζουν πολλά σχέδιά μου, και της Μάγγης Μίνογλου των εκδόσεων Κριτική— με οδήγησαν στο να καταστρώσω ένα μακρόπνοο συγγραφική και εκδοτικό πρόγραμμα. Το ότι έχω διαρκώς στο πλευρό μου την ταλαντούχο εικαστικό Ελεάννα Μαρτίνου είναι σπουδαίο στήριγμα.

6. Τι σε ώθησε στην φετινή εμπλουτισμένη ομολογουμένως ανατύπωση τουκορυφαίου χρονικού-μελέτη, το "Βορειοδυτικό Πέρασμα" (εκδ Κριτική).

Ύστερα από γόνιμες συζητήσεις με τη Μάγγη Μίνογλου, προχωρήσαμε στο στήσιμο μιας σειράς που λέγεται Radio Bookspotting. Πρόκειται για βιβλία σχετικά με τους καταστασιακούς, του μπήτνικ, τις μορφές της πρωτοπορίας του 20ού αιώνα, το ροκ, τον κινηματογράφο της εναντίωσης. Ξεκινήσαμε με το Βορειοδυτικό Πέρασμα, που εξιστορεί την περιπέτεια των καταστασιακών, συνεχίζουμε με το βιβλίο Guy Debord/Ποίηση & Επανάσταση, και θα συνεχίσουμε με ένα πόνημα για τον William S. Burroughs. 

7. Τι συντελείται στην μεταπολεμική πρωτοπορία για να φτάσουμε μέχρι την σύναξητης Καταστασιακής Διεθνούς. 

Το μακελειό του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου είχε διαλύσει τις λεγόμενες ιστορικές πρωτοτοπορίες, ιδίως τον υπερρεαλισμό. Στη μεταπολεμική εποχή, τολμηροί νέοι αποφάσισαν να πάρουν, θρασύτατα και αυθαίρετα, τη σκυτάλη και να τιμήσουν το Dada και τον υπερρεαλισμό, με σκανδαλώδη έργα και κυρίως με έναν σκανδαλώδη τρόπο ζωής. Ο Ντεμπόρ, συνέταξε τα θεωρητικά κίνημα αυτού του ρεύματος, και έδωσε σχήμα και μορφή στο θράσος και την τόλμη. Ίδρυσε έτσι την Λεττριστική Διεθνή (Internationale Lettriste) που με όργανο το Potlatch άσκησε κριτική στον αδιέξοδο μοντερνισμό του νέου μυθοστορήματος και της αφηρημένης τέχνης. Αλλά και στον τρόπο ζωής στο μεταπολεμικό Παρίσι. Μετά, ίδρυσε την Καταστασιακή Διεθνή (Internationale Situationniste) που προχώρησε σε πιο διεξοδικές κριτικές και προτάσεις.

8. Πες μας με ποιους τρόπους ο Ντεμπόρ κατάφερε να υπερβεί τον μηδενισμό τωνΛετριστών.

Μπορούμε να πούμε ότι οι Λεττριστές έκαναν ό,τι τους κατέβαινε. Τρελή αποκοτιά και αλκοόλ σε θηριώδεις ποσότητες, θεοπάλαβα σχέδια και εμπρηστικός αυθορμητισμός ήταν τα κυριότερα χαρακτηριστικά μιας χούφτας νέων που συνάζονταν σε ένα, δύο καταγώγια που θα θεωρούσαν στρατηγεία. Ένας από αυτούς σχεδίαζε να ανατινάξει τον Πύργο του Άιφελ, ένας άλλος περιπλανιόταν στο Λονδίνο με χάρτες του Βερολίνου ή του Παρισιού, οι περισσότεροι έκαναν απανωτές απόπειρες αυτοκτονίες, και όλοι μπαινόβγαιναν στα αναμορφωτήρια και τις φυλακές. Πάντως, όλοι διατηρούσαν καλές σχέσεις με το σκάκι και με τη φιλοσοφία, όσο κι αν ακούγεται παράξενο αυτό. Μάλιστα στον ευρύτερο κύκλο τους, υπήρχε μια πόρνη η οποία αρνιόταν να πλαγιάσει με όποιον δεν είχε αφομοιώσει επαρκώς τη διαλεκτική και αγνοούσε τα βασικά κείμενα του Hegel.

Ο Ντεμπόρ μπόρεσε να διακρίνει έναν σπουδαίο πλούτο σ᾽ όλο αυτό το συνονθύλευμα, να ξεχωρίσει τους πιο ενδιαφέροντες συνενόχους, και να προχωρήσει στην υπέρβαση του μηδενισμού και στη διπλή όψη του έργου του: την υπέρβαση της Τέχνης και την πραγμάτωση της Φιλοσοφίας μέσα στην καθημερινή ζωή.

9. Μέσα από τόσες απαραίτητες διαγραφές και αναθεωρήσεις, ποια πρόσωπαθεωρείς ότι συνέβαλλαν αποφασιστικά στην διαμόρφωση των εκρηκτικών Happyfew, εκτός του Ντεμπόρ. 

Με χρονολογική σειρά, ο Isidor Isou (ιδρυτής του Λεττρισμιού), ο Gil Joseph Wolman (μεγάλη μορφή του λεττριστικού κινήματος), η Michèle Bernstein (συγγραφέας και πρώτη σύζυγος του Ντεμπόρ), ο Asger Jorn (σπουδαίος Δανός εικαστικός και θεωρητικός), ο Constant (Ολλανδός ουτοπιστής αρχιτέκτονας), ο κορυφαίος φιλόσοφος Henri Lefebvre (που έστρεψε τη φιλοσοφία στην κριτική της καθημερινής ζωής), ο Raoul Vaneigem (Βέλγος καταστασιακός και στοχαστής), ο Gianfranco Sanguinetti (απαστράπτον Ιταλός καταστασιακός), ο εκδότης Gérard Lebovici, και βεβαίως η Αλίς.

10. Ποιες θεωρείς τις κορυφαίες κειμενικές και κινηματογραφικές εκφράσεις τωνΚαταστασιακών;

Τα δύο κλασικά πια βιβλία Η Κοινωνία του Θεάματος, του Ντεμπόρ, και ηΕπανάσταση της Καθημερινής Ζωής, του Ραούλ Βανεγκέμ, και το φιλμ In girum imusnocte et consumimur igni, του Ντεμπόρ είναι σπουδαίες στιγμές του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα. Πιστεύω ότι θα μας απασχολήσουν πολύ και στο πρώτο μισό του 21ου αιώνα. Και ήδη μας απασχολούν.

11. Ως προέκταση των παραπάνω στο βιβλίο "Αγάπη/Love" (εκδ Εστία), ένα ζευγάρι ζει έξω από τον χωροχρόνο με μόνη αναφορά στην Τέχνη. Άραγε πόσο μπορεί να μας αντέξει η πραγματικότητα;

Το ζευγάρι στο μυθιστόρημά μου Αγάπη/Love ζει κανονικά, αλλά το κανονικό σήμερα έχει γίνει παράξενο, αδιανόητο! Κανονικά, που σημαίνει ότι ο ήρωας ετοιμάζει το ουζάκι και τον μεζέ της ηρωίδας, ακούμε ταξίδια του μέγιστου μάγκα Ιορδάνη Τσομίδη, διαβάζουν, μιλάνε, φιλιούνται, αμύνονται στην κτηνωδία προτάσσοντας την ευαισθησία, απλά πράγματα σα να λέμε, ή μάλλον απλά πράγματα θα έπρεπε να λέμε. Κι έτσι, αντέχουμε την πραγματικότητα και μας αντέχει κι αυτή. Έτσι δεν είναι;

Νίκος Κουρμουλής 

___________________

http://www.stokokkino.gr/article/1000000000008107/I-methodiki-kritiki-stin-koinonia-tis-katanalosis